Crregullimi i Stresit post-traumatik

NGJARJE TRAUMATIKE 

Crregullimi i Stresit   Post - Traumatik

Cfarë është crregullimi i stresit post – traumatik:   PTSD (Post traumatic stress disorder)? PTSD është një crregullim i ankthit  paraprirë nga    një ngjarje traumatike, gjate te ciles  jeta e individit apo e personave të tjerë është vënë në rrezik real.  Ngjarja traumatike mund te jete : nje situate  lufte, tërmet,  dhunë, abuzim, aksident etj. Personi I ndodhur ne kete situate ndihet I pafuqishem dhe I paralizuar per te perballuar situaten. Kjo  situatë  e vë individin perballe limitit te potencialit te vet, te imobilizuar e per rrjedhoje me plot ndjenja faji. Keshtu mund te ndihet nje person qe ne nje termet apo lufte ka humbur nje person te dashur; keshtu mund te ndihet nje femer qe ka rene pre e nje grupi abuzuesish seksual; keshtu mund te ndihet edhe nje femije ne nje skene te ashper dhune mes prindeve. Kur je në rrezik  , është e natyrshme të kesh frikë. Gjendja e frikes normalisht   prodhon disa  ndryshime në organizëm, ne nje kohe shume te shpejte ( edhe ne disa   të qindat te sekondës) , duke përgatitur  personin  për t’u mbrojtur nga rreziku dhe për ta evituar atë. Ky reagim quhet “ sulmo ose vrapo” dhe  është një reagim i shëndetshëm që mbron personin nga një rrezik i mundshëm. Në crregullimin PTSD  ky reagim është  dëmtuar dhe personi ndjehet gati i paralizuar dhe i tmerruar para nje situate te rrezikshme. Kjo gje e kthen kete eksperience ne nje traume. Kush vuan nga ky rregullim? Kushdo mund të preket nga PTSD , pa dallim moshe, gjinie, statusi social.   Sic permendem edhe me sipër mund  të preken veteranët e luftës të mbijetuarit nga sulmet fizike dhe seksuale, abuzimet, aksidentet, fatkeqësitë natyrore, ngjarje të rënda dhune etj. Jo të gjithë personat me PTSD megjithatë mund të kenë qene protagonistë,  ata vetë,  në një ngjarje të rrezikshme. Disa persona preken nga PTSD  pasi kanë asistuar  në një ngjarje që ka dëmtuar apo vënë në rrezik një mik apo një familjar. Edhe vdekja e papritur e një personi të dashur mund të shkaktojë PTSD.  Simptomat e PTSD?   FLASH - BACK  PTSD mund të shkaktojë shumë simptoma të grupuara në tre kategori: 1. Simptomat e Ri-përjetimit te situates traumatike  ku futen: * Flashback, apo thënë ndryshe ripërjetimi i traumës shumë e shumë herë, shoqëruar edhe me simptomat fizike si rrahje zemre, dridhje, djersitje. * Endrra të këqija apo tmerret e natës apo situata të ngjashme * Mendime të frikshme Simptomat e ri-përjetimit mund të shkaktojnë probleme në jetën  e përditshme . Ato mund të nxiten nga mendimet apo nga ndjenja,  fjalë, objekte apo situata që kujtojnë ngjarjen dhe  nxisin ri-përjetimin e traumës.    2. Simtomat e Evitimit : T'ia  MBATHESH !!!! * Të qëndruarit larg nga  vendet  , ngjarjet që kujtojnë traumën * Shkëputja emotive : pandjeshmëria , izolimi emocional * Ndjenja të forta faji , depresion, preokupim * Humbje të interesit për aktivitete që  personit i kanë dhënë kënaqësi më parë * Vështirësi për të kujtuar ngjarjen traumatike Shumë situata  që e cojnë personin të kujtojë   ngjarjen traumatike  nxisin evitimin. Keshtu individi fillon të modifikojë jetën e përditshme:  p.sh , pas një aksidenti të hidhur personi mund të evitojë të ngasë përseri makinën apo edhe të hipë në makinë. 3. Simptomat e hipervigjilencës:   * Të trembesh lehtë * Ndjenja tensionimi sikur... * Vështirësi me gjumin, apo shpërthime inati  FRIKE Simptomat e hipervigjilences janë konstantë edhe pse jo direkt të lidhur me ngjarjen traumatike. Këto simptoma e bëjnë të vështirë jetën e përditshme, si fjetjen, të ushqyerit, përqëndrimin. Eshte e natyrshme t’i kesh këto simptoma pas ngjarjes traumatike. Ndonjëherë personat kanë simptoma shumë të rënda  të cilat zhduken vetë pas disa javësh. Në këto raste kemi të bëjmë me crregullimin akut ndaj stresit apo ASD.  Kur simptomat zgjasin me shumë se dy javë  mund të flasim për  PTSD.  Disa persona  me PTSD nuk dimostrojnë asnjë simptomë për javë apo muaj. Femijet dhe simptomat PTSD Mutizmi  Selektiv (Une nuk flas me) Fëmijët reagojnë ndryshe nga të rriturit. Tek femijët shumë të vegjel simptomat mund të jenë: * Urinimi në shtrat  kur më parë kishte mesuar të shkonte në banjë * Ndalon se foluri *Ri-përjeton dhe ri-prodhon traumën në momente të ndryshme gjatë aktiviteteteve  me fëmijët e tjerë(loje, vizatim) * Të ngjiturit pas   prindit apo me një tjetër të rrituri Adoleshentët zakonisht dimostrojnë simptomat që i gjejmë tek të rriturit.  Ata mund të zhvillojnë edhe sjellje shkatërruese apo thyerje rregullash,agresivitet dhe sjellje /ndjenja  hakmarrese . Si diagnostikohet  PTSD? DIAGNOZA Një psikiatër apo një psikolog është në gjendje të diagnostikojë crregullimin e PTSD. Diagnoza behet pas 2-3-takimesh me personin me simptoma PTSD. Për të plotësuar kriteret për PTSD një person duhet të prezantojnë të paktën për një muaj simptomat e mëposhtme : * Të paktën një simptomë ripërjetimi * Të paktën një simptomë  evitimi * Të paktën dy simptoma hipervigjilence * Sintomat bëjnë të vështirë jetën e përditshme si të shkuarit në shkollë, punë, të ndenjurit me miq, të kryerit e detyrave të përditshme. Përse disa persona preken nga PTSD dhe të tjerë jo?  Eshtë e rëndësishme të kujtojmë se jo të gjithë personat që jetojnë një ngjarje të rrezikshme,  zhvillojnë këtë crregullim. Në të vërtetë , pjesa më e madhe e personave nuk zhvillojnë këtë crregullim( jo të gjithe veteranët e luftes, psh zhvillojnë PTSD)  . Janë shumë faktorë që luajnë një rol të rëndësishëm në gjenezen e këtij  crregullimi. Disa jane   faktorë rreziku që  e bëjnë personin vulnerabël ndaj PTSD. Të tjerë të ashtuquajtur faktorë rezilience  mundet të zvogëlojnë shfaqjen e crregullimit.   Faktorët e rrezikut për PTSD përfshijnë:  * Kur kanë përjetuar edhe ngjarje të  tjera të rrezikshme apo trauma  * Një histori crregullimi mendor * Kur dëmtohen   gjatë ngjarjes traumatike * Kur shohin persona të lënduar apo vrarë * Të përjetuarit e ndjenjave të horrorit, impotences apo frikës ekstreme * Kur nuk kanë apo kanë fare pak mbështetjë sociale pas ngjarjes traumatike * Kur përjetojnë edhe stres tjetër pas ngjarjes traumatike si humbja e një personi të dashur plus dhimbja e një paragjykimi, humbja e shtëpisë, punës etj.. Faktoret  e reziliencës përfshijnë : * Kërkimi i mbështetjes tek personat e tjerë si miqtë dhe familjarët; * Të gjendet një grup mbështetës  pas një ngjarje traumatike * Të njehesh në paqe me ndërgjegjen lidhur me veprimet e tua përballë rrezikut * Të kesh një strategji modelimi , një mënyrë për të  përballuar ngjarjen  traumatike dhe te mësuarit prej saj * Të jesh në gjendje të reagosh në menyrë efikase  edhe pse në një gjendje frike. Si kurohet  PTSD? Trajtimet e personave me  PTSD janë:       Psikoterapi (terapia e mbështetur mbi të folurin)       Farmakoterapia       Ose kombinimi i të dyjave. Cdonjëri nga ne është i ndryshëm kështu një trajtim që funksionon për dikë mund të mos funksionojë tek tjetri. Është megjithatë e rëndësishme që kushdo që ka këtë crregullim të shihet edhe nga një psikiatër me eksperiencë mbi trajtimin e  këtij crregullimi. Psikoterapia PSIKOTERAPIA Psikoterapia është terapia e të folurit me një profesionist dhe jo thesht bisedë.  Psikoterapia mund të jetë individuale apo në grup . Zgjat zakonisht nga 6 – 12 javë, por mund të kërkojë edhe më shumë kohë. Mbështetja e familjarëve mund të ndihmojë në trajtimin e personave me PTSD. Format e psikoterapisë janë të ndryshme: disa bazohen  tek simptomat , të tjera në kontekstin social familjar etj. Nje nga teknikat terapeutike eshte  “Ekspozimi”: Të ekspozuarit gradual përpara situatës traumatike në një rrethanë tashme të sigurt (në prezencën  e teraistit). Ky ekspozim mund të bëhet përmes imagjinatës, fotove, apo ambjentit real. Perpunimi konjitiv : T’i japësh kuptim një situate traumatike . Personat shpesh kujtojnë ngjarjen ndryshe nga ajo realja. Mund të ndjehen ne faj apo të turpërohen . Terapisti ndihmon personat me PTSD të shohë ngjarjen ashtu si ajo ka qenë realisht. * Teknika te relaksimit dhe të kontrollit të inatit ·         Mësimi i strategjive për të fjetur më mirë ( dieta, ushtrimet fizike) ·         Identifikimi i ndjenjave të fajit  dhe ndjesi të tjera lidhur me ngjarjen Terapia farmakologjike :   US Food and Drug Administration (FDA) ka aprovuar 2 mjekime për trajtimin e PTSD: * Sertralina (Zoloft) * Paroxetina (Sereupin) Janë të dy antidepresivë  që përdoren edhe në kurën e depresionit dhe ankthit. Ato mund të kontribuojnë ne kontrollin e simptomave si trishtimi , preokupimi, inati. Duke marrë mjekim personi e ka më të lehtë të zbulojë dhe ndjekë psikoterapinë. Po ashtu mund të përdoren mjekime të tjera të grupit te benzodiazepinave (ndihmojnë në relaksim dhe gjumë), por përdorimi i gjatë i tyrë mund të krijojë varësi. Ku mundet të kërkohet ndihmë?  Nëse nuk je i sigurt ku duhet të shkosh për të kërkuar ndihmë, drejtoju mjekut të familjes. Personat e tjerë që mund të të ndihmojë janë psikiatri, psikologu.